กวีวัจนะ📜 ร้อยกระบวนสำนวนไทย (๑) ร่ายสุภาพ/ฉันท์

โวหารโบราณไทย แทรกแฝงไว้เป็นคติ ก่อดำริโดยชอบ ให้รอบคอบคิดเห็น ยามบำเพ็ญกอปรกิจ  แก่ชีวิตทุกขณะ  รู้ปะทะทางทุกข์ รู้สร้างสุขพอเสพ รู้จักเจ็บจักจำ รู้โถมทำรู้ถอย รู้รอคอยรู้เร่ง รู้ควรเก่งควรหลบ รู้สยบรู้ยอ รู้ควรงอควรหัก รู้ผ่อนหนักผ่อนเบา รู้ทางเขลาทางควร รู้ถี่ถ้วนทางเถิน รู้ดำเนินทางราบ รู้บำราบปรปักษ์ รู้ตอบรักหมู่มิตร รู้ขบคิดครวญใคร่ รู้สงสัยสืบเสาะ รู้ย่างเหยาะเย็นเยือก รู้ว่าเปลือกว่าแก่น รู้ตอบแทนตอบรับ รู้สดับรู้แสดง รู้ระแวงขานไข รู้เปิดใจเปิดปาก รู้ใดกากใดค่า รู้คบค้าเพื่อนมนุษย์ รู้สมมุติสงสาร รู้สราญเริงรื่น รู้หยิบยื่นแก่เขา รู้รับเอาเหมาะสม รู้ทางลมทางหลีก รู้ใครฉีกใครฉก รู้ยอยกชีวาตม์ รู้อำนาจยามใช้ รู้ปลอบใจยามหม่น รู้เจียมตนเจียมอยู่ รู้ศัตรูรู้มิตร หลั่งแง่คิดคมคาย หลากความหมายมากมี แล้วแต่ตีความขบ บ้างซ่อนทบหลายชั้น บ้างแดกดันพอเจ็บ บ้างหนักเหน็บตรงตรง บ้างเจตน์จงปรามาส บ้างประสาทสังสิทธิ บ้างสะกิดให้ฉุก บ้างปลอบปลุกให้สู้ บ้างโจมจู่จับใจ บ้างเลียดไถลเข้าข้าง บ้างสมอ้างเอาเอง ท่านเลบงบอกบท กำหนดข้อคำสอน  เป็นคำกลอนสุภาษิต ให้แง่คิดคำคม บ้างติชมเฉยเฉย เรียกคำพังเพยก็ว่า บ้างอุปมาอุปไมย ยกข้อไขเปรียบเทียบ เรียบเรียงไว้โวหาร เป็นบำนาญแห่งผู้ ชมชื่นหวังเรียนรู้ แบบเบื้องบุรพกาล  ท่านแฮ...

วิชชุมมาลาฉันท์

ตกน้ำไม่ไหล ตกไฟไม่ไหม้ คนดีมักไร้ เภทภัยแผ้วพาน

ซื่อกินไม่หมด คดกินไม่นาน อยากอยู่สำราญ อย่าเที่ยวโกงใคร

ไก่เห็นตีนงู งูเห็นนมไก่ ต่างรู้ไส้ใน ซึ่งกันและกัน

จอดไม่ต้องแจว เถื่อนแถวทางตัน ขัดข้องทั้งนั้น ทางสู้ทางหนี

หาเหาใส่หัว เปลืองตัวใช่ที่ ช่วยเขาเราซี หน้าเผือดเดือดร้อน

เอามือซุกหีบ ต้องรีบไถ่ถอน พิษร้ายภัยรอน อย่าวอนหาความ

อย่าหมิ่นทับถม คนล้มอย่าข้าม วันนี้ทรุดทราม วันงามยังมี

 

ใกล้เกลือกินด่าง แนบข้างของดี กลับเมินหลีกหนี หาที่ไกลชม

หมายน้ำบ่อหน้า หมายคว้าสุขสม ลิบลิ่วเพียงลม พัดแผ่วรำเพย

สิบเบี้ยใกล้มือ ควรหรือผ่านเลย ชิดใกล้ใดเชย อย่าช้าคว้าเอา

อ้อยเข้าปากช้างใครง้างได้เล่า รสหวานนานเนา น่าเขลาคายคืน

วัวหายล้อมคอก เร่งตอกตอนฟืน ทรัพย์หายกรายกลืน จึ่งคิดป้องเป็น

ถี่ลอดตาช้าง ห่างลอดตาเล็น ถี่ถ้วนชวนเห็น แท้เร้นรั่วไหล

เอาหูไปนา เอาตาไปไร่ เขาทำอะไร แสร้งไม่รับรู้

เหยียบเรือสองแคม แทรกแซมสิงสู่ สองฟากศัตรู ใฝ่เฝ้าเอาใจ

หน้าไหว้หลังหลอก กลิ้งกลอกเกินใคร ต่อหน้าปราศรัย ลับหลังนินทา

ฝนตกก็แช่ง ฝนแล้งก็ด่า หมายคนบ่นบ้า ขุ่นจิตคิดพาล

ตีตนก่อนไข้ หวั่นไหวก่อนการณ์ ผลุบผลับพลุ่งพล่าน ด่วนตรึกนึกเอา

ปลูกเรือนพอตัว หวีหัวพอเกล้า เหนื่อยพักหนักเพลา ไต่เต้าตามควร

ไต่ไม้ลำเดียว ขับเคี่ยวภัยมวล สำเร็จเสร็จถ้วน ล้วนลำพังตน

เนื้อเต่ายำเต่า เจียดเอาดอกผล กำไรไหลวน ต่อผลกำไร

เรือล่มในหนอง ทองจะไปไหน ลูกท่านหลานไท้ ผูกใจสมรส 

ส่ำสรรพทรัพย์สิน ไป่สิ้นไป่หมด หน่อเนื้อเครือยศ กำหนดวงล้อม

หวานอมขมกลืน หน้าชื่นใจตรอม ภาวะจำยอม บังคับรับทำ

ตกร่องปล่องชิ้น อยู่กินตามกรรม หาเช้ากินค่ำ ประสาผัวเมีย

น้ำตาลใกล้มด ยากอดได้เสีย ห่อนลิ้มชิมเลีย รสหวานดาลรู้

ชิงสุกก่อนห่าม วู่วามครองคู่ ภิรมย์สมสู่ เร่งรู้ก่อนวัย

อกไหม้ไส้ขม ระทมสุดไข เหนื่อยนักหนักใจ ต่ำตีบตัน

ตัดไฟต้นลม ไม่สมใจพลัน ตัดไฟใฝ่ฝัน เริดร้างแรมรา

แผ่นดินไม่ไร้ เท่าใบพุทรา ต่อมีวาสนา หาใหม่ได้เอง

 
หยิกเล็บเจ็บเนื้อ เงือดเงื้อตามเพลง ทำเขาเราเอง แหนงเหน็บเจ็บตาม

รู้ไว้ใช่ว่า ใส่บ่าแบกหาม ผ่านตาอย่าข้าม เก็บถ้อยความรู้

อย่าเสี่ยงอวดอ้าง เอาข้างเข้าถู ดึงดันหาญสู้ ผู้รู้มากหลาย

จับงูข้างหาง เฉียดข้างอันตราย ถึงคราวเคราะห์ร้าย แว้งงับฉับพลัน

ปั้นน้ำเป็นตัว โฉดชั่วหลายชั้น ปั้นแต่งแสร้งสรรต์ สร้างเรื่องลวงคน

ใจดีสู้เสือ เนื้อแท้อับจน ปากอ้างเหตุผล ใจหาหนทาง

จุดตำตอ ทุกข้อเอ่ยอ้าง เจ้าตัวเขาถาง เขาสร้างขึ้นมา

เขาหลอกเขาล้อ ขุดบ่อล่อปลา ไม่กี่เพลา ก็หลงอุบาย

เต่าใหญ่ไข่กลบ เพียรลบทำลาย ความผิดคิดร้าย ผู้ใหญ่ท่านทำ

น้ำลดตอผุด สิ้นสุดเวรกรรม อำนาจตกต่ำ ความชั่วเปิดโปง

ข้างนอกสุกใส ข้างในเป็นโพรง วางท่าโอ่โถง ปกปิดพิษแพ้

เรือล่มเมื่อจอด ตาบอดเมื่อแก่ ก่อนกี้ดีแท้ ผิดพลั้งตอนปลาย

หน้าชื่นอกตรม  ไม้ล้มเงาหาย อำนาจวอดวาย บ่าวไพร่หลีกหนี

ปากหวานก้นเปรี้ยว ลดเลี้ยวสิ้นดี คบค้าพาที ไม่เคยจริงใจ

จับเสือมือเปล่า หวังเอาแต่ได้ ลงทุนลงไป กำไรฉันเอา

น้ำนิ่งไหลลึก หงิมงึกซึมเซา วางท่าว่าเขลา แท้ฉลาดเหลือ

คบคนดูหน้า ซื้อผ้าดูเนื้อ อย่าหลงปลงเชื่อ เพียงแค่ผิวเผิน

ถ่อไม่ถึงน้ำ เหมือนทำพอเพลิน หวังความเจริญ ต้องแม่นแก่นงาน

ชักน้ำเข้าลึก ชักศึกเข้าบ้าน ชักผองภัยพาล รุกบ้านรานเมือง

ตีปลาหน้าไซ แคะไค้คายเคือง งานเขาเข้าเรื่อง สอดให้เสียหาย

เพื่อนเราเผาเรือน เสียเพื่อนเสียดาย เพื่อนมาคิดร้าย หมายให้ภินท์พัง

ก่อกรรมทำเข็ญ เป็นจริงเป็นจัง ก่อความผิดพลั้ง เดือดร้อนร่ำไป

กรวดน้ำคว่ำขัน สัมพันธ์ชั้นไหน หมดสิ้นเยื่อใย ไมตรีทุกทาง

รู้หลบเป็นปีก รู้หลีกเป็นหาง รู้ซ่อนอำพราง รู้รอดปลอดภัย

ปลาติดหลังแห เพราะแห่ตามไป ดื่นดกหมกไหม้ พลอยได้เคราะห์กรรม

ปล่อยเสือเข้าป่า ปล่อยปลาลงน้ำ ปล่อยคนทรามต่ำ ให้หวนมุ่งร้าย

คนเดียวหัวหาย สองคนเพื่อนตาย เถื่อนทางร้างร้าย หาเพื่อนร่วมทาง

เกี่ยวแฝกมุงป่า หนักหนาเกินสร้าง จุดหมายไกลห่าง ยากทำสัมฤทธิ์

ช้างตายทั้งตัว เอาบัวมาปิด ก่อกรรมทุกทิศ ปกปิดยากนัก

เขกหัวลูกเขา ถึงเบาก็หนัก ของใครใครรัก สูงศักดิ์ทั้งนั้น

กงเกวียนกำเกวียน ว่ายเวียนตามกัน ทำเขาเรานั่น สักวันรับกรรม

คางคกขึ้นวอ ลืมตอเตี้ยต่ำ ได้ดีเหยียบย่ำ อวดหรูชูคอ

ผีเข้าผีออก เดี๋ยวงอกเดี๋ยวงอ เดี๋ยวหลอกเดี๋ยวล่อ เดี๋ยวเดี๋ยวจริงจัง

ว่าวขาดลอยลม ยากสมได้ดัง เปรียบเปรยความหวัง ปุบปับลับลี้

จับปลาสองมือ หลงซื่อว่ามี ปลาดิ้นหลุดหนี ชวดสิ้นทั้งสอง 

เปรียบคนหลายงาน กอปรการณ์ทั้งผอง ยากแบ่งใจครอง งานได้ดังควร

วิ่งนักมักล้ม ก้มนักมักซวน คิดทำคำนวณ ขีดกำลังแรง

อย่าด่วนข้ามขั้น ประชันขันแข่ง เร่งรุดขันแข็ง เกินกำลังตน

กิ้งก่าได้ทอง จองหองพองขน ชูคออวดคน ดังคนอวดดี

กินปูนร้อนท้อง เสพส้องราคี เขาเปรยเอ่ยรี่ เผยรูปพิรุธ

ซื้อควายหน้านา ซื้อผ้าหน้าตรุษ ซื้อแพงไม่หยุด เพราะเวลาผิด

ผีถึงป่าช้า ไร้ท่าเบนบิด ไร้ทางเลือกคิด ไร้สิทธิทวนทบ

ตนยากว่าผี คนดีว่าศพ คนรวยเคารพ คนจนใครรัก

กัดก้อนเกลือกิน แล้งสิ้นเนื้อผัก อกขมจมปลัก อึกอักแอดออด

ความรู้ท่วมหัว เอาตัวไม่รอด มิรู้แทรกสอด ให้เกิดประโยชน์

ขี้เถ้ากลบเพชร ก่องเก็จช่วงโชติ กระพี้หื่นโหด ปิดกลบแม้กาก

ถลำร่องชักง่าย ถลำใจชักยาก ถลำพัวพันมาก ยากคิดไถ่ถอน

ก่อแล้วต้องสาน อย่าคร้านเสียก่อน บากบั่นขั้นตอน จวบสิ้นเสร็จสม

ไม้หลักปักเลน โอนเอนตามลม เขาผลักมักล้ม เปรียบคนโลเล

ตาบอดคลำช้าง คว้าหางนึกคะเน พูดขรมถมเถ นี่ช้างแน่เชียว

เปรียบคนต่างคิด พินิจมุมเดียว ต่างแลต่างเหลียว ไม่ต้องตรงตาม

กระต่ายตื่นตูม ฟายฟูมเกินงาม โผนเผ่นผลีผลาม ก่อนถามความจริง

ขี้ราดโทษร่อง บกพร่องทุกสิ่ง ซัดสาดพาดพิง อื่นทั่วมัวหมอง

กินอยู่กับปาก อยากอยู่กับท้อง รู้ถ้วนทำนอง เสแสร้งไม่รู้

ตัดไม้ข่มนาม หมายห้ามเขาสู้ ข่มขวัญศัตรู ขู่ด้วยเชิงชั้น

เข้าด้ายเข้าเข็ม ข้นเข้มคับขัน จังหวะสำคัญ เสี่ยงได้เสี่ยงเสีย

กินน้ำใต้ศอก อกยอกแปลบเปลี้ย คู่ผัวตัวเมีย ลักเล่นเช่นชู้

ตกเป็นเบี้ยล่าง เคว้งคว้างอดสู จำยอมจำอยู่ อย่างผู้เป็นรอง

ชนักติดหลัง เกรอะกรังหม่นหมอง ความผิดติดครอง ตัวตนท้นทุกข์

ปลูกเรือนคล่อมตอ ร่วมหอเสพสุข อาจหาญรานรุก ล่วงสิทธิ์เขารัก

ล้วงคองูเห่า หื่นห้าวยิ่งนัก ทรัพย์ผู้ทรงศักดิ์ บังอาจลักเอา

ฟ้าเคืองสันหลัง ประดังร้อนเร่า รับกรรมค่ำเช้า จากเจ้านายตน

เสียกรรมซ้ำกอบ แยบยอบเหลือทน เสียน้อยหลายหน เสียล้นอีกหลาย

พุ่งหอกเข้ารก สกปรกสิ้นลาย ขอเพียงจุดหมาย ใครเจ็บช่างมัน

เคียวอยู่ในท้อง ทุกช่องหมายมั่น เบียดบังทั้งนั้น ศีลธรรมไป่คิด

ผักชีโรยหน้า วางท่ากอปรกิจ และเล็มเม้มมิด ปัดผิดพอพ้น

กระพี้หลบแก่น อย่าแค่นหวังผล ทำหน้าที่ตน ไม่ต้องตรงตาม

ขี่ช้างวางขอ อ่อนข้อรอทาม เผลอไผลใครห้าม ช้างทรามให้ฟัง

เปรียบหัวหน้างาน ขี้คร้านสอนสั่ง ลูกน้องโอหัง ไม่ฟังเจ้านาย

ทำบุญเอาหน้า ภาวนากันตาย กิเลสฉานฉาย หมายว่าเป็นบุญ

ทำนาเข้าส่วน ทำสวนเข้าหุ้น หลายคนร่วมทุน มักวุ่นวายใจ

ติเรือทั้งโกลน นี่โน่นเรื่อยไป งานไม่ถึงไหน ด่วนติติงเตือน 

ยกตนข่มท่าน ว่าขานข่มเพื่อน วาจาเชือดเฉือน อวดว่าข้าดี 

มะพร้าวตื่นดก ยาจกตื่นมี น้อยนิดแค่นี้ หลงปลื้มอักโข  

ต่อหน้ามะพลับ ลับหลังตะโก กลับกลอกปดโป้ พูดไม่คล้ายทำ 

ทองไม่รู้ร้อน เขาค่อนคาวคำ เปรยเปรียบเหยียบย่ำ นั่งนิ่งเฉยชา 

จับแมวแจวเรือ จับเสือไถนา วางงานผิดท่า วางค่าผิดคน  

หมาในรางหญ้า กันท่าทุกหน หวงสิ่งอันตน เปล่าคิดใช้สอย 

ผีบ้านไม่ดี ผีป่าก็พลอย เฉกงานถดถอย เพราะถ้อยคนใน

 กี่ขดครรลอง ชี้ช่องชวนไข คู่แข่งแย่งไป ชิงชิมลิ้มลอง

หน้าต่างมีหู ประตูมีช่อง ความลับทั้งผอง คนจ้องจับมี 

ปิดทองหลังพระ รักจะทำดี อย่าเที่ยวชวนชี้ หวังเขายินยล 

ให้ทุกข์แก่ท่าน ทุกข์นั้นถึงตน คือเหตุคือผล สากลแท้เอย.....

ร้อยกระบวนสำนวนไทย (๒)https://planetpt.blogspot.com/2009/08/2.html